Faoi alt 43 den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 14 den Acht Carthanas, 1973, agus le halt 82 den Acht Carthanas 2009), féadfaidh an Rialálaí Carthanas iontaobhaithe d’iontaobhas carthanúil (nó a bhaineann le maoin ar leith a shealbhaítear ar iontaobhais charthanúla) a cheapadh chun folúntas a líonadh nó chun fónamh mar iontaobhaithe breise.  Tarlaíonn sé sin de ghnáth i gcás nach bhfuil aon iontaobhaithe beo ag an gcarthanas a thuilleadh.

Sula bhféachann siad le hiarratas a dhéanamh chuig an Rialálaí Carthanas, ba cheart do charthanais agus dá gcomhairleoirí dlí a bhreithniú ar dtús cé acu is amhlaidh nó nach amhlaidh, faoi ghníomhas teidil na maoine, faoi dhoiciméad rialaithe an charthanais nó faoi na forálacha reachtúla réamhshocraithe den Trustee Act 1893, a cheadaítear do dhuine éigin laistigh den charthanas, don iontaobhaí is déanaí a mhaireann nó dá (h)ionadaí pearsanta dlíthiúil iontaobhaithe a cheapadh.

Is annamh a dhéanfar dlínse an Rialálaí Carthanas a agairt i gcás go bhfuil duine éigin eile ann a bhfuil údarás aige/aici an ceapachán a dhéanamh.  Ós rud é go bhfuil roinnt céimeanna i gceist leis an bpróiseas reachtúil le haghaidh iontaobhaithe nua a cheapadh agus go dtógann sé níos mó ná sé mhí faoi láthair na hiarratais sin a phróiseáil, is gasta an próiseas i gcás gur féidir duine éigin a bhfuil údarás aige/aici a shainaithint chun an ceapachán a dhéanamh.

Cén uair a cheapfaidh an Rialálaí Carthanas iontaobhaithe nua?

Féadfar ceapacháin a dhéanamh:

• chun áit iontaobhaí nó iontaobhaithe reatha a ghlacadh nó chun cur leis an iontaobhaí nó na hiontaobhaithe sin; 
• i gcás nach bhfuil aon chumhacht ceapacháin ar áireamh i ndoiciméad rialaithe an charthanais nó sa ghníomhas a bhaineann leis an maoin;
• i gcás nach bhfuil aon iontaobhaí marthanach ann agus go bhfuil ionadaithe pearsanta dlíthiúla an iontaobhaí is déanaí a mhaireann éagtha nó nach bhfuil siad toilteanach an ceapachán a dhéanamh;
• i gcás gur dóigh le Bord an Rialálaí Carthanas gur gá an ceapachán a dhéanamh.

Féadfaidh iontaobhaí nó iontaobhaithe an charthanais an t-iarratas a dhéanamh nó, mura féidir an t-iontaobhaí/na hiontaobhaithe a aimsiú, féadfaidh duine ar bith a bhfuil leas aige/aici i maoin an charthanais an t-iarratas a dhéanamh.

Is trí Dhearbhú Reachtúil a dhéantar iarratas ar iontaobhaithe nua a cheapadh. Gheobhaidh tú foirm ar líne trí logáil isteach i ‘Mo Chuntas’ agus tríd an rannán Seirbhísí Carthanais a roghnú. Tá boscaí téacs ann ar an bhfoirm, agus iad le líonadh isteach ag iarratasóirí.  Gineann sé sin dearbhú reachtúil caighdeánach.

Ní mór dearbhú alt 55/ráiteas maidir le toilteanas chun gníomhú a bheith sínithe ag gach duine a bheartaítear chun gníomhú mar iontaobhaithe maoine carthanais.  Má bheartaítear cuideachta shealbhaíochta maoine iontaobhais loim nó comhlacht corpraithe eile a cheapadh mar iontaobhaí, ba cheart dearbhú alt 55 a leasú dá réir sin agus ní mór é a bheith sínithe thar ceann na cuideachta, de réir na bhforálacha ábhartha dá doiciméad rialaithe.

Cé na doiciméid is gá dom a uaslódáil in éineacht le m’iarratas?

• an fhoirm chomhlánaithe ar ‘Mo Chuntas’, lena n-áirítear na nithe seo a leanas:
• tuairisc ar achar agus staid gheografach na maoine sa Sceideal a ghabhann leis an dearbhú. I gcás talamh neamhchláraithe, ba cheart an tuairisc sin a bheith ag teacht leis an gclásal dáileachta atá sa ghníomhas ábhartha nó leis an sceideal dáileachta a ghabhann leis an ngníomhas sin agus, i gcás talamh cláraithe, ba cheart tagairt don fhóilió a bheith ar áireamh inti. I gcás nach ann d’aon ghníomhas, ba cheart an tuairisc sin agus an seoladh a bheith chomh hiomlán agus is féidir;
• tuairisc ar na hiontaobhais charthanúla ar a sealbhaítear an mhaoin;
• stair na maoine agus ráiteas maidir le teideal na maoine;
• Tabhair faoi deara: talamh neamhchláraithe - i gcás iarratas ar iontaobhaithe nua a cheapadh, dílseofar an talamh do cibé eastát agus leas a shealbhaigh na hiontaobhaithe roimhe, gan cineál an eastáit ná an leasa a shainaithint. Tá mionsonraí faoin dréachtfhoclaíocht cheadaithe leagtha amach thíos. Tabhair faoi deara gur ar an mbonn sin a chaitear le gach ordú dílseacháin a bhaineann le talamh neamhchláraithe;
• ráiteas ina ndeimhnítear bás na n-iar-iontaobhaithe, agus tagairt á déanamh do dheimhnithe báis atá uaslódáilte nó do cibé fianaise eile atá ar fáil ar bhás na n-iar-iontaobhaithe;
• ainm agus seoladh na n-iontaobhaithe beartaithe nua agus tuairisc orthu (beirt iontaobhaithe ar a laghad, ach amháin i gcás gur cuideachta iontaobhais í an chuideachta) nó ainm agus seoladh Oifig Chláraithe na cuideachta sin;
• ráiteas ina ndeimhnítear nach bhfuil aon srian ar aistriú ann, ar srian é lena gcuirfí cosc ar iontaobhaithe nua a cheapadh;
• na hiontaobhais ar a bhfuil sé inmhianaithe go ndílseodh an tÚdarás an mhaoin do na hiontaobhaithe lena mbaineann;
• deimhniú báis do gach iontaobhaí éagtha ar theideal;
• doiciméid a bhaineann le teideal na maoine (mar shampla, cóip atá cothrom le dáta den fhóilió agus den phlean comhaid nó de na gníomhais teidil faoina sealbhaítear an mhaoin);
• cóip den ghníomhas lenar dílsíodh an mhaoin don charthanas;
• léarscáil den mhaoin, ar a sainaithnítear an mhaoin go soiléir;
• deimhniú maidir le cén áit a dtaispeánfar na fógraí poiblí reachtúla;
• na seoltaí ag a bhfuil gnáthchónaí ar na hiontaobhaithe beartaithe nó, i gcás gur comhlacht corpraithe í an chuideachta, seoladh oifig chláraithe na cuideachta;
• cóip den doiciméad rialaithe is déanaí do gach eintiteas is ábhar do d’iarratas; 
• Má tá cuideachta shealbhaíochta maoine i gceist le d’iarratas, doiciméad rialaithe na cuideachta sin i dteannta dhoiciméad rialaithe an charthanais chláraithe.

Tabhair faoi deara:  Tá doiciméid bhunaidh atá sínithe i ndúch fliuch ag teastáil i leith foirmeacha iarratais agus dearbhuithe reachtúla.  Ná seol aon doiciméid teidil bhunaidh chuig an Rialálaí Carthanas – is leor cóipeanna, i bhformhór na gcásanna. 

Iontaobhaithe Nua a Cheapadh - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF) Cuir Iarratas isteach

Tríd is tríd, is gá iarratais ar údarú le haghaidh maoin carthanais a dhiúscairt a dhéanamh i gcás nach bhfuil sé de chumhacht ag na hiontaobhaithe ar shlí eile an diúscairt a dhéanamh de réir iontaobhais an charthanais chláraithe ar a sealbhaítear an mhaoin nó i gcás go bhfágann srian ar theideal gur gá toiliú a fháil. I ngach cás ina ndearna an Rialálaí Carthanas nó Coimisinéirí na dTabhartas agus na dTiomnachtaí Carthanúla d’Éirinn iontaobhaithe a cheapadh, iontráladh srian/toirmeasc ar an ngníomhas maoine nó ar an bhfóilió maoine, a fhágann gur gá údarú a fháil ón Rialálaí Carthanas le haghaidh an mhaoin a dhiúscairt amach anseo.

Moltar dul i dteagmháil le comhairleoirí dlí agus le ceantálaithe ag luathchéim den phróiseas sula ndíoltar maoin carthanais. Tríd is tríd, tá freagracht ar iontaobhaithe carthanais gníomhú le barr leasa an charthanais agus téarmaí díola atá buntáisteach don charthanas a chomhaontú. Mar sin, ní mór do na hiontaobhaithe margadhluach oscailte iomlán a fháil agus a bheith in ann a dhoiciméadú conas a suíodh an luach sin.

An bhfuil toiliú ón Rialálaí ag teastáil?

Sula ndéanann siad iarratas, ba cheart do charthanais agus dá gcomhairleoirí dlí a bhreithniú cé acu atá nó nach bhfuil toiliú ón Rialálaí Carthanas ag teastáil i ndáiríre nó cé acu atá nó nach bhfuil sé de chumhacht ag an gcarthanas cheana féin an diúscairt a dhéanamh. Mar shampla, má luaitear i ndoiciméad rialaithe an charthanais chláraithe (a bhí i bhfeidhm nuair a fuarthas an mhaoin) go bhfuil sé de chumhacht ag an gcarthanas an diúscairt a dhéanamh, ní cheanglófaí air de ghnáth toiliú leis an diúscairt bheartaithe a iarraidh ón Rialálaí Carthanas, ar choinníoll go measann na hiontaobhaithe go rachaidh an diúscairt chun tairbhe don charthanas agus go mbeidh sí buntáisteach don charthanas. Is uathúil atá gach teideal agus staid maoine, áfach, agus ba cheart iad a bhreithniú i ngach imthoisc agus i gcomhar leis an reachtaíocht ábhartha sula ndéantar iarratas.

Cé na daoine nach mór dóibh an t-iarratas a dhéanamh?

Ceanglaítear le halt 34 den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú), go ndéanfadh na hiontaobhaithe carthanais de chuid carthanais chláraithe aon iarratais ar dhiúscairt (nuair is infheidhme).  I gcás go sealbhaíonn cuideachta shealbhaíochta maoine iontaobhais loim teideal dlíthiúil chun maoine carthanais, ní mór d’iontaobhaithe an charthanais chláraithe (mar úinéir tairbhiúil) agus oifigigh na cuideachta sealbhaíochta maoine (mar úinéir dlíthiúil) araon an t-iarratas a dhéanamh ar thoiliú le diúscairt (más gá).

Sa chleachtas, ní mór do dhá dtrian ar a laghad d’iontaobhaithe an charthanais chláraithe an fhoirm iarratais a shíniú thar ceann an charthanais chláraithe (féach alt 55 den Acht Carthanas, 1961, freisin). Más rud é gur iontaobhaí carthanais de chuid an charthanais chláraithe agus oifigeach de chuid na cuideachta sealbhaíochta maoine araon é/í duine aonair, is féidir go mbeidh ar an duine sin an fhoirm a shíniú faoi dhó (á chur in iúl go soiléir cén cháil ina bhfuil sé/sí ag síniú). Ní leor don chuideachta shealbhaíochta maoine, agus don chuideachta sin amháin, an t-iarratas a dhéanamh. Seolfar ar ais aon fhoirmeacha iarratais nach bhfuil sínithe i gceart thar ceann an charthanais chláraithe, rud a mhéadóidh an t-aga próiseála.

Toisc gur féidir go dtógfaidh sé roinnt míonna chun iarratais a phróiseáil, ba cheart iad a chur isteach tamall maith roimh an dáta críochnaithe beartaithe atá sonraithe i gCoinníollacha Speisialta an Chonartha i gcomhair Díolacháin. Sa chleachtas, is minic a bhaineann sé sin le cinneadh ón Rialálaí Carthanas a eisiúint.

Déan iarratas go luath

Tá ceanglais dhlíthiúla agus rialála i gceist le maoin carthanais a dhíol i gcás go gceanglaítear údarú a fháil ón Rialálaí Carthanas, agus is mór idir na ceanglais sin agus na ceanglais a bhfuil feidhm acu maidir le hidirbhearta caighdeánacha maoine. Dá bhrí sin, is féidir go dtógfaidh sé roinnt míonna chun iarratais a phróiseáil. Ba cheart iarratais a chur isteach tamall maith roimh an dáta críochnaithe beartaithe díola atá sonraithe i gCoinníollacha Speisialta an Chonartha i gcomhair Díolacháin. Sa chleachtas, is minic a bhaineann sé sin le cinneadh ón Rialálaí Carthanas a eisiúint.

Ba cheart gach páirtí a chur ar an eolas go dtógann an próiseas tamall maith agus nach bhfuil aon ráthaíocht ann go dtabharfar údarú don díol toisc go bhfuil an cinneadh sin faoi rogha an Rialálaí Carthanas.

Na doiciméid atá ag teastáil

Ós rud é gur rogha eile ar iarratas a dhéanamh chuig an Ard-Chúirt é an próiseas údarúcháin, tá caighdeán comhchosúil doiciméad agus caidrimh leis an bpróiseas dlíthiúil ag teastáil. Ba cheart d’iarratasóirí a chinntiú go soláthróidh siad na doiciméid riachtanacha agus an t-iarratas á chur isteach acu agus go dtabharfaidh siad freagra tráthúil ar aon iarrataí ar fhaisnéis bhreise a gheobhaidh siad ón Rialálaí Carthanas. Cuirfear moill ar an bpróiseas i gcás go gcuirfear iarratais neamhiomlána isteach, agus is féidir go ndiúltófar don iarratas i gcásanna den sórt sin. Más gá údarú a fháil chun maoin a dhíol, beidh ar iarratasóirí iarratas eile a chur isteach.

Ní mór na nithe seo a leanas ar a laghad a bheith ar áireamh i ngach iarratas:

• Doiciméad rialaithe an charthanais, a bhí i bhfeidhm tráth a fuair an carthanas an mhaoin agus ina leagtar amach na hiontaobhais charthanúla a bhaineann leis an maoin. Tá sé ríthábhachtach na nithe seo a leanas a thabhairt faoi deara:
  • I gcás go n-áirítear leis an doiciméad rialaithe agus/nó leis na doiciméid teidil cumhacht fhéideartha díola, is iad comhairleoirí dlí an charthanais na daoine is fearr chun comhairle a thabhairt maidir leis an éifeacht atá ag an gcumhacht sin.
  • Níor cheart iarratais ar údarú rialála a chur isteach i gcás go bhfuil sé soiléir ón doiciméad rialaithe agus/nó ó na doiciméid teidil go raibh cumhacht neamhshrianta díola i bhfeidhm tráth a fuarthas an mhaoin
• Doiciméad rialaithe na cuideachta sealbhaíochta maoine, más infheidhme

• Conradh i gcomhair díolacháin atá sínithe agus dátaithe go hiomlán
• Luacháil ó luachálaí nó ceantálaí cláraithe atá faoi theagasc an charthanais. Maidir leis an luacháil sin:
  • Ní mór margadhluach a dheimhniú inti, de réir caighdeáin aitheanta idirnáisiúnta luachála 
  • Ní mór í a bheith dátaithe laistigh de na sé mhí seo a chuaigh thart, agus ní mór an dáta cigireachta a dheimhniú inti
  • Ní ceadmhach í a bheith ullmhaithe chun críocha gníomhaireachta. Ní leor fógra comhairle díola ná litir a chur isteach ina luaitear gurb ionann an praghas comhaontaithe díola agus margadhluach. Ní leor ach oiread tuarascáil a chur isteach a ullmhaíodh chun críocha gníomhaireachta.
  • Ní mór margadhluach a dheimhniú inti, agus aird á tabhairt ar mhéid, láthair agus riocht na maoine, ar mhaoine inchomparáide, agus ar an bpraghas in aghaidh an acra/an heicteáir. Ba cheart tosca dearfacha agus tosca diúltacha araon a dhéanann difear do mhargadhluach a chur ar áireamh inti.
  • Ní mór a lua inti cé acu a mheastar nó nach meastar gur ceannaitheoir speisialta é/í aon cheannaitheoir féideartha. Ní mór é sin a mhíniú sa tuarascáil. Ní mór luacháil ceannaitheora speisialta a sholáthar freisin, ar aon dul le caighdeáin idirnáisiúnta luachála.
• Tabhair faoi deara go gceanglófar ar charthanas dhá thuarascáil neamhspleácha luachála ar a laghad a chur isteach má tá an mhaoin á díol lasmuigh den mhargadh (féach thíos).

• Praghas iarrata agus bróisiúr díola
• Stair mhargaíochta, ina bhfuil mionsonraí faoi fhógráin, faoin líon uaireanta a amharcadh ar an maoin, agus faoi thairiscintí. Is é an aidhm atá leis sin a léiriú gur margaíodh an mhaoin go hoscailte chun na téarmaí díola is fearr a áirithiú don charthanas. Is fiú tuairisc a thabhairt ar an bpróiseas sin freisin.
• I gcás nár fógraíodh an mhaoin ar an margadh oscailte, beidh dara luacháil neamhspleách a ullmhaíodh de réir caighdeáin aitheanta idirnáisiúnta luachála ag teastáil. I gcás gur comhaontaíodh an praghas tráth an teagaisc, níor cheart an praghas a nochtadh don dara luachálaí. Ba cheart do charthanais a thabhairt faoi deara nach bhfuil sé cuí, tríd is tríd, maoin carthanais a dhíol lasmuigh den mhargadh agus go mbeidh an díol faoi réir tuilleadh grinnscrúdúcháin i gcásanna den sórt sin. Beidh amanna próiseála níos faide i gceist leis sin.

• Tuairim ó cheantálaí ar an dóigh arb ionann an praghas comhaontaithe díola agus margadhluach iomlán.
• Cóip den ghníomhas lenar dílsíodh an mhaoin don charthanas cláraithe, rud ina léirítear an praghas a díoladh agus an dáta fála. I gcás maoin chláraithe, beidh na mionsonraí sin ag teastáil i dteannta an fhóilió.
• Cruthúnas ar an teideal reatha chun na maoine. Sula margaíonn siad maoin carthanais lena díol, ba cheart do charthanais iarraidh ar a n-aturnaetha an teideal a athbhreithniú.  I gcás gurb éagtha atá na hiontaobhaithe uile atá ar teideal, is féidir go mbeidh ar an gcarthanas iarratas ar leith a chur isteach faoi alt 43. Tabhair faoi deara nach mbreithneofar aon iarratas ar dhíol a údarú ach amháin i gcás go mbeidh an teideal cothrom le dáta. Is féidir go dtógfaidh sé níos mó ná bliain amháin chun iarratas faoi alt 43 a chur i gcrích. Bíonn roinnt tosca taobh thiar de sin, lena n-áirítear iomláine na ndoiciméad a soláthraíodh dúinn, castacht an ní, agus cineál an phróisis reachtúil féin, lena gceanglaítear go bhfoilseofaí dhá fhógra phoiblí.
• Léarscáil den mhaoin atá ar díol agus mionsonraí faoi achar talún na maoine (an líon acraí/heicteár agus méid gach foirgnimh atá suite ar an maoin ina troithe cearnacha/ina méadair chearnacha).
• Mionsonraí faoi aon bhaint atá ann idir na páirtithe.  Ciallaíonn sé sin baint phearsanta nó gnó idir an ceannaitheoir beartaithe agus iontaobhaithe/fostaithe nó iar-iontaobhaithe/iarfhostaithe de chuid an charthanais. I gcás go sainaithneofar coinbhleachtaí féideartha leasa, beidh litir ón dá pháirtí ag teastáil chun an choinbhleacht fhéideartha a mhíniú agus chun a leagan amach cén dóigh a mbainisteofar í.
• Aon léasanna ceirde nó aon cheadúnais cheirde atá i bhfeidhm, agus achoimrí nó mionsonraí á dtabhairt faoi áitiú na maoine i gcás nach bhfuil aon chomhaontú i bhfeidhm. Ba cheart cíos reatha nó táillí ceadúnais agus aon athruithe ar na téarmaí a dheimhniú freisin.
• Litir gan agóid, i gcás go bhfuil talamh comharsanach nó foirgnimh chomharsanacha á áitiú nó á n-áitiú ag carthanas eile. Sa litir a sholáthraítear thar ceann bhord iontaobhaithe carthanais an charthanais sin, ní mór a dheimhniú go ndeachthas i gcomhairle leis an mbord sin maidir le téarmaí uile an idirbhirt bheartaithe a d’fhéadfadh difear a dhéanamh don charthanas (amhail fálú nó tógáil ar línte teorann) agus nach bhfuil aon agóid aige in aghaidh na dtéarmaí sin.
• Doiciméid ábhartha eile nó mionsonraí faoi imthosca atá ábhartha don idirbheart. Ba cheart do charthanais dea-rialachas agus trédhearcacht a choinneáil ar bun i gcónaí. Moltar d’aturnaetha aon mhionsonraí ábhartha eile a chur ar áireamh i litir chumhdaigh a uaslódálfar in éineacht lena n-iarratas, i gcás nár cuireadh na mionsonraí sin ar áireamh cheana féin ar an bhfoirm iarratais ar líne.

Tabhair faoi deara:  Tá doiciméid bhunaidh atá sínithe i ndúch fliuch ag teastáil i leith foirmeacha iarratais agus dearbhuithe reachtúla.  Ná seol aon doiciméid teidil bhunaidh chuig an Rialálaí Carthanas – is leor cóipeanna, i bhformhór na gcásanna.Tá tuilleadh faisnéise ar fáil san alt ríomhirise uainn - An mbeartaíonn do charthanas a maoin carthanais a dhíol?

• i. Toiliú le Maoin Carthanais a Dhíol ar Luach Iomlán

  Faoi alt 34(1) den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 11 den Acht Carthanas, 1973, agus le halt 82 den Acht Carthanas 2009), féadfaidh an Rialálaí Carthanas díol nó diúscairt tailte a shealbhaítear ar iontaobhais charthanúla a údarú i gcás nach bhfuil cumhacht den sórt sin ag na hiontaobhaithe ar shlí eile.

  Toiliú le Maoin Carthanais a Dhíol - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

• ii. Toiliú le Maoin Carthanais a Aistriú/a Dhíol idir Carthanais ar Phraghas faoi bhun Luach Iomlán

  Faoi alt 34(2) den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 11 den Acht Carthanas, 1973, le halt 82 den Acht Carthanas 2009 agus leis an Acht Carthanas (Leasú), 2024), féadfaidh an Rialálaí Carthanas aistriú nó díol tailte a shealbhaítear ar iontaobhais charthanúla a údarú i gcás nach bhfuil cumhacht den sórt sin ag na hiontaobhaithe ar shlí eile.

  Níl sé de chumhacht ag an Rialálaí Carthanas díol maoine carthanais ar phraghas faoi bhun luach iomlán a údarú ach amháin i gcás go ndíoltar le carthanas cláraithe eile í.  I ngach cás eile, ní mór maoin carthanais a dhíol ar mhargadhluach.  Mar shampla, níl grúpaí deonacha áirithe, amhail comhlachtaí spóirt, incháilithe chun a bheith ina gcarthanais chláraithe. Dá bhrí sin, ní fhéadfaidh an Rialálaí Carthanas díol maoine carthanais faoi bhun margadhluacha leo a údarú. 

  Maidir leis an gcarthanas is aistrí beartaithe, ní mór dó: 

  • *a bheith ina charthanas cláraithe
  • *a bheith cothrom le dáta leis na hoibleagáidí dlíthiúla atá air tuarascáil bhliantúil a chomhdú laistigh de 10 mí ó dheireadh a bhliana airgeadais
  • *riachtanas léirithe a bheith aige leis an maoin chun cabhrú leis a chuspóir carthanúil a chur ar aghaidh
  • *plean soiléir a bheith aige chun an mhaoin a úsáid le haghaidh an chuspóra sin

  Maidir leis an gcarthanas is aistreoir, ní mór dó a léiriú:

  • *conas a rachaidh an t-aistriú maoine chun tairbhe do chuspóir carthanúil an charthanais is aistrí
  • *conas a oibreoidh an t-aistriú maoine chun tairbhe don phobal 

  Féadfaidh an carthanas is aistreoir an cuspóir carthanúil céanna le cuspóir carthanúil an charthanais is aistreoir a bheith aige nó cuspóir carthanúil eile a bheith aige. Tá feidhm aige sin maidir le haistrithe le héifeacht ón 27 Eanáir 2025, tar éis athrú a dhéanamh ar an dlí (féach an tAcht Carthanas (Leasú), 2024).

  Toiliú le Maoin Carthanais a Aistriú/a Dhíol - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

• iii. Toiliú le Maoin Carthanais a Léasú

  Faoi alt 37 den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 13 den Acht Carthanas, 1973, agus le halt 82 den Acht Carthanas 2009), féadfaidh an Rialálaí Carthanas léasú tailte a shealbhaítear ar iontaobhais charthanúla a údarú i gcás nach bhfuil cumhacht den sórt sin ag na hiontaobhaithe ar shlí eile.

  TABHAIR FAOI DEARA: Níl sé de chumhacht ag an Rialálaí Carthanas léasanna maoine carthanais ar phraghas faoi bhun cíos margaidh iomlán a cheadú ach amháin i gcás gur le Carthanas a bhfuil cuspóir carthanúil difriúil aige a bhaineann an léas.

  Toiliú le Maoin Carthanais a Léasú - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

• iv. Toiliú le Léas Maoine Carthanais a Ghéilleadh

  Faoi alt 34(1) den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 11 den Acht Carthanas, 1973, agus le halt 82 den Acht Carthanas 2009), féadfaidh an Rialálaí Carthanas géilleadh léasa a shealbhaítear ar iontaobhais charthanúla a údarú i gcás nach bhfuil cumhacht den sórt sin ag na hiontaobhaithe ar shlí eile.

  Toiliú le Léas Maoine Carthanais a Ghéilleadh - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

• v. Toiliú le Maoin Carthanais a Mhorgáistiú

  Faoi alt 34(4) den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 11 den Acht Carthanas, 1973, agus le halt 82 den Acht Carthanas 2009), féadfaidh an Rialálaí Carthanas morgáistiú maoine carthanais a shealbhaítear ar iontaobhais charthanúla a údarú i gcás nach bhfuil cumhacht den sórt sin ag na hiontaobhaithe ar shlí eile.

  Toiliú le Maoin Carthanais a Mhorgáistiú - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

• vi. Toiliú le Maoin Carthanais a Mhalartú

  Faoi alt 34(1) den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 11 den Acht Carthanas, 1973, agus le cuid 8 den Acht Carthanas 2009), féadfaidh an Rialálaí Carthanas malartú tailte a shealbhaítear ar iontaobhais charthanúla a údarú i gcás nach bhfuil cumhacht den sórt sin ag na hiontaobhaithe ar shlí eile.

  Toiliú le Maoin Carthanais a Mhalartú - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

Tá sé de chumhacht ag an Rialálaí Carthanas scéimeanna lena gcuirtear maoin carthanais chun feidhme cy-près (ar bhealach atá chomh gar agus is féidir do rún an deontóra bhunaidh) a shocrú faoi alt 29 den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 8 den Acht Carthanas, 1973, le Cuid 2 den Acht Leasa Shóisialaigh (Forálacha Ilghnéitheacha), 2002, agus le halt 82 den Acht Carthanas 2009). 

Tá an bunús le hiarratas Cy-Près leagtha amach sna himthosca atá sonraithe in alt 47(1) den Acht Carthanas, 1961, agus ba cheart tagairt a dhéanamh do na himthosca sin sa dearbhú reachtúil, de réir mar a bhaineann siad leis an mbronntanas carthanais/carthanúil atá i gceist.  Ní mór duit a leagan amach cén fáth a bhfuil sé riachtanach nó inmhianaithe an scéim a dhéanamh.  Tabhair an oiread mionsonraí agus is féidir, lena n-áirítear an stair ábhartha, luachálacha atá cothrom le dáta (nuair is cuí) agus mionsonraí iomlána faoi úsáid bheartaithe na gcistí/na maoine.  Ní mór an úsáid a bheith cosúil leis an rún bunaidh, agus ba cheart an réasúnaíocht a mhíniú. I gcás go ndéantar tagairt do dhoiciméid sa dearbhú reachtúil, iarcheangail foilseáin atá lipéadaithe go soiléir.

Tabhair faoi deara go bhfuil roinnt céimeanna i gceist le hiarratas cy-près. Tríd is tríd, is iad seo a leanas na céimeanna sin

1. an t-iarratas tosaigh a dhéanamh agus athbhreithniú a dhéanamh air – ceadú i bprionsabal; 
2. breithniú a dhéanamh ar an dréachtscéim cy-près a d’ullmhaigh an t-iarratasóir; 
3. an fógra poiblí a fhoilsiú agus a chur ar fáil ar feadh tréimhse míosa;
4. breithniú a dhéanamh ar agóidí/moltaí (más ann);
5. an scéim cy-près a shéalú. 

Tabhair faoi deara gur ar an iarratasóir atá an fhreagracht as an scéim cy-près a dhréachtú agus go bhféadfaidh an Rialálaí Carthanas athruithe a dhéanamh air le linn dó athbhreithniú a dhéanamh ar an iarratas.  Ós rud é gur tús le próiseas dlíthiúil é iarratas a chur isteach, moltar d’iarratasóirí sainchomhairle dlí neamhspleách a fháil sula ndéanfaidh siad aighneacht.

Scéimeanna Ard-Chúirte

Má rialaítear do charthanas le scéim Ard-Chúirte, nó le doiciméad eile arna cheapadh ag cúirt, ní mór duit dul ar ais chuig an gcúirt chun iarratas a dhéanamh ar leasuithe a dhéanamh ar an scéim nó ar an doiciméad.  Ní mór duit déanamh amhlaidh i gcás nach dtugtar leis an doiciméad rialaithe de chumhacht do na hiontaobhaithe carthanais an scéim a leasú.

Tabhair faoi deara:

•          níl aon cheanglas ar an Rialálaí Carthanas a bheith ina fhógrapháirtí san iarratas chuig an gcúirt

•          níl aon fheidhm ag an Rialálaí Carthanas comhairle dlí a thabhairt do charthanais

•          níl sé de chumhacht ag an Rialálaí Carthanas scéim arna hordú ag an gCúirt a chúlghairm nó a leasú.  Aisghaireadh alt 29(4) den Acht Carthanas, 1961, le héifeacht ón 27 Eanáir 2025 (féach an tAcht Carthanas (Leasú), 2024).

•          ba cheart do charthanais ar mian leo a mbunreacht a leasú an treoir uainn maidir le doiciméid rialaithe nó cuspóirí carthanúla a nuashonrú a léamh.

Gach doiciméad rialaithe eile

Má rialaítear do charthanas le haon doiciméad eile (lena n-áirítear scéim reachtúil nó cy-près roimhe arna ceapadh ag na Coimisinéirí nó ag an Rialálaí Carthanas), ba cheart dó a bheith incháilithe chun iarratas a dhéanamh ar scéim reachtúil cy-près faoi ailt 29 agus 47 den Acht Carthanas, 1961.  Ní gá déanamh amhlaidh ach amháin i gcás nach dtugtar leis an doiciméad rialaithe de chumhacht do na hiontaobhaithe carthanais an doiciméad a leasú, nó i gcás nach bhfuil aon chlásal foirceanta ann.

Ba cheart duit an treoir uainn a léamh agus do dhoiciméad rialaithe a chuardach chun a shuí cé acu atá nó nach bhfuil sé de chumhacht agat leasuithe a dhéanamh ar an doiciméad rialaithe, agus ba cheart duit cloí leis an nós imeachta atá leagtha amach sa doiciméad rialaithe.

Iarratas Cy-Près - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

Tá na treoirlínte seo ceaptha chun cabhrú le hIarratasóirí agus chun tacú le próiseáil éifeachtach éifeachtúil iarratas faoi alt 21 den Acht Carthanas, 1961.

Faoi alt 21 den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 82 den Acht Carthanas 2009), féadfar iarratas a dhéanamh chuig an Rialálaí Carthanas ar ráiteas foirmiúil faoi thuairim nó comhairle uaidh d’iontaobhaithe a bhfuil deacracht acu i ndáil le hiontaobhas carthanúil a riar nó do sheiceadóirí a bhfuil deacracht acu i ndáil le réadtiomnú carthanúil nó tiomnacht charthanúil faoina rialú a riar.

Ba cheart d’iarratasóirí a thabhairt faoi deara gurb é atá i gceist le ráiteas faoi thuairim nó comhairle a sholáthar ná feidhm reachtúil lánroghnach a bheith á feidhmiú ag an Rialálaí Carthanas.  Moltar d’iarratasóirí a sainchomhairle dlí féin a lorg sula ndéanann siad iarratas.

• Ní mór do na hiontaobhaithe carthanais de chuid eagraíochta carthanúla (nó do sheiceadóir uachta) an t-iarratas a dhéanamh agus ní mór dearbhú reachtúil atá mionnaithe ag iontaobhaí (nó ag seiceadóir) a bheith ag gabháil leis;
• Ní mór doiciméadacht tacaíochta a sholáthar in éineacht leis an iarratas agus ní mór na fíorais, mar atá leagtha amach san iarratas, a dheimhniú sa dearbhú reachtúil;
• Ní mór an bunús leis an tuairim nó leis an gcomhairle a iarraidh a leagan amach go mion san iarratas, go háirithe cén fáth a bhfuil an tuairim nó an chomhairle riachtanach; agus
• Ní mór an fhaisnéis ábhartha ar fad a sholáthar in éineacht leis an iarratas, lena n-áirítear na bearta a rinneadh chun an deacracht a réiteach, na gníomhartha eile a breithníodh, mionsonraí faoi aon rannpháirtíocht tríú páirtí, agus aon mholadh maidir le conas a d’fhéadfaí an ní a réiteach.

Tabhair faoi deara go dtarlóidh sé, nuair is infheidhme, go seiceálfar iontráil an Iarratasóra ar an gClár chun a dheimhniú go bhfuil sé cothrom le dáta le gach oibleagáid reachtúil, lena n-áirítear an oibleagáid atá ann tuarascáil bhliantúil a chomhdú.

Cé go mbreithneofar gach iarratas, féadfaidh an Rialálaí Carthanas leas a bhaint as an lánrogha atá aige chun na nithe seo a leanas a dhéanamh:

• Diúltú do thuairim nó comhairle a thabhairt;
• An cheist a chuir an t-iarratasóir a athcheapadh agus tuairim nó comhairle a thabhairt i ndáil leis an gceist athcheaptha;
• An cheist a chuir an t-iarratasóir a chúngú agus tuairim nó comhairle a thabhairt i ndáil leis an gceist athchúngaithe; nó
• An cheist a chuir an t-iarratasóir a leathnú agus tuairim nó comhairle a thabhairt i ndáil leis an gceist leathnaithe.

Tá sé chun leas Iarratasóirí iarratas atá gonta ach cuimsitheach a chur isteach lena bhreithniú.

Is féidir go seolfar iarratais neamhiomlána ar ais, rud a chuirfidh moill ar an iarratas a bhreithniú go substaintiúil.

Tuairim nó Comhairle - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

Féadfaidh an Rialálaí Carthanas ordú a cheadú nó a dhéanamh i ndáil le comhréiteach atá beartaithe i leith éileamh in aghaidh carthanais nó in aghaidh duine faoi alt 22 den Acht Carthanas, 1961 (arna leasú le halt 82 den Acht Carthanas 2009).  Ní mór a léiriú don Rialálaí Carthanas gur comhréiteach atá cuí oiriúnach agus chun tairbhe don charthanas é an comhréiteach atá beartaithe chun go bhféadfar é a cheadú. 

Chun dlínse an Rialálaí Carthanas i ndáil le comhréiteach éileamh a agairt, ní mór do na hiontaobhaithe carthanais, nó do dhuine eile le toiliú na n-iontaobhaithe carthanais, iarratas a chur faoi bhráid an Rialálaí Carthanas, ar iarratas é ina luafar go bhfuil an togra buntáisteach don charthanas nó gur cheart an t-éileamh, in imthosca sonracha an cháis, a chomhréiteach.

Is féidir go mbeidh roinnt beart i gceist le hiarratas a dhéanamh ar éileamh a chomhréiteach agus, cé gur féidir go mbeidh sé úsáideach bearta tosaigh a dhéanamh i ndáil leis an togra roimh ré, níor cheart d’iontaobhaithe carthanais aon chomhaontú a chur de cheangal orthu féin gan toiliú a fháil ón Rialálaí Carthanas.

Maidir le hiontaobhaithe carthanais agus le daoine eile a bhíonn ag plé le héilimh in aghaidh carthanas nó le héilimh i ndáil le carthanais, ba cheart dóibh a bheith ar an eolas go bhfuil dlínse an Rialálaí Carthanas lánroghnach agus go bhféadfaidh sé aon ordú ar bith a dhéanamh i ndáil leis an togra, fara athrú nó gan athrú.

Ní mór d’iontaobhaithe carthanais aird a bheith acu ar na dualgais dhlíthiúla atá orthu agus iad ag déanamh breithniú ar éileamh a chomhréiteach.  Ba cheart d’iontaobhaithe carthanais na ceisteanna seo a leanas a chur go háirithe:

• An bhfuil sé de chumhacht agam an comhaontú seo a dhéanamh agus an bhfuil an togra i gcomhréir le forálacha dhoiciméad rialaithe an charthanais?
• An ionann an togra agus úsáid fhreagrach as acmhainní an charthanais?
• Cé na roghanna eile atá ar fáil? Arbh ionann cosaint an éilimh agus úsáid fhreagrach as acmhainní an charthanais? Cé na saincheisteanna a d’fhéadfadh teacht chun cinn?
• Cén tuairim a bheadh ag duine de shíntiúsóirí an charthanais nó ag an bpobal i gcoitinne ar an togra i ndáil leis an úsáid a bheartaítear a bhaint as acmhainní an charthanais?
• An bhfuilim ag gníomhú leis an gcúram agus an scil réasúnach lena bhfuiltear ag súil ó iontaobhaí agus é/í ag plé le maoin charthanúil in imthosca an ní?
• Cé na bearta, más ann, a d’fhéadfadh an carthanas a dhéanamh chun a chinntiú nach dtiocfaidh an cor seo chun cinn amach anseo?
• An bhfuil costais an togra comhréireach agus réasúnach sna himthosca uile?

I gcás go ndéanann ionadaí pearsanta dlíthiúil aon eastáit iarratas agus go dtagann éileamh chun cinn i ndáil le carthanas mar thoradh ar an iarratas sin, ba cheart don ionadaí pearsanta dlíthiúil a chinntiú gur féidir leis/léi a léiriú go bhfuil údarás aige/aici plé le sócmhainní an eastáit.  Is é a bhíonn i gceist leis sin de ghnáth ná deonú ionadaíochta (deonú probháide nó deonú riaracháin cuí eile) a fháil chun a chruthú go bhfuil teideal ann chun sócmhainní an eastáit.

Ba cheart mionsonraí faoi gach doiciméad agus comhfhreagras a bhaineann leis an éileamh a sholáthar in éineacht le dearbhú reachtúil an ionadaí phearsanta dhlíthiúil nó an iontaobhaí.

Cabhair don Rialálaí Carthanas le linn dó iarratas a bhreithniú is ea mionsonraí a fháil ón iarratasóir faoi aon teagmháil a rinneadh i leith an éilimh agus an togra.  Is féidir go gcabhróidh an t-aschur ón teagmháil sin leis an Rialálaí Carthanas a chinneadh cé acu is comhréiteach atá cuí oiriúnach agus chun tairbhe don charthanas é an comhréiteach atá beartaithe nó nach ea.  Moltar d’iontaobhaithe carthanais comhairle dlí neamhspleách a fháil sula dtugann siad freagra ar aon éileamh nó, i gcás go bhfuil siad chun tairbhe a bhaint as eastát, sula dtugann siad freagra ar aon togra a chuirtear faoina mbráid.  Ní mór don iarratasóir a léiriú gur tugadh do gach carthanas a bhfuil baint aige le hiarratas an deis chun comhairle dlí neamhspleách a fháil.

I bhformhór na gcásanna, cuirtear na hiarratais sin isteach tar éis deonú ionadaíochta a eisiúint i leith an eastáit.  Ní mór iad a chur isteach sula ndéantar aon chomhaontú ceangailteach i leith aon éilimh.

Comhréiteach a Cheadú - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

Déanann an Rialálaí Carthanas scrúdú ar fhaisnéis a bhaineann le tiomnachtaí carthanúla a fhaightear ón Oifig Phrobháide, a bhfuil sainordú reachtúil aici tuarascáil bhliantúil a thabhairt don Rialálaí Carthanas ar na tiomnachtaí carthanúla uile do charthanais in Éirinn.

Ní mór do sheiceadóirí/ionadaithe pearsanta dlíthiúla admhálacha le haghaidh íocaíochtaí tiomnachtaí carthanúla a chur faoi bhráid an Rialálaí Carthanas laistigh de shé (6) mhí ó dheonú probháide a eisiúint faoi alt 52 den Acht Carthanas, 1961.

Maidir le tiomnachtaí do charthanais eachtracha nach bhfuil aon ghníomhaíochtaí acu in Éirinn, ní thagann siad faoi shainchúram na reachtaíochta. Ní cheanglaítear ar ionadaithe pearsanta dlíthiúla iad sin a chur ar áireamh san fhoirm tiomnachta carthanúla.

Uacht amháin, foirm amháin

Tabhair faoi deara go dtarlóidh sé, bunaithe ar aiseolas ón lucht dlí, nach ndéanfar an fhoirm tiomnachta carthanúla a chomhlánú ar líne a thuilleadh ón 1 Feabhra 2024.

D’fhoilsigh an tSeirbhís Chúirteanna an fhoirm nach mór a chomhlánú agus a chur faoi bhráid na hOifige Probháide/na Clárlainne Probháide Ceantair in éineacht le d’iarratas ar dheonú i gcás go mbeidh tiomnacht charthanúil ar áireamh san uacht. Gheobhaidh tú nasc chuig an bhfoirm sa rannán thíos.

Ní mór d’ionadaithe pearsanta dlíthiúla nó d’aturnaetha atá ag gníomhú thar a gceann an fhoirm aonair ar líne sin dar teideal an ‘Fhoirm Tiomnachta Carthanúla’ a chomhlánú, rud ina bhfuil an fhoclaíocht do na tiomnachtaí carthanúla uile atá ar áireamh in uacht. Ba cheart mionsonraí faoi na tiomnachtaí carthanúla uile a bheith ar áireamh san fhoirm chomhlánaithe, lena n-áirítear tiomnacht an iarmhair más rud é gur tairbhí iarmharach é an carthanas.

Má chuireann tú roinnt foirmeacha isteach i ndáil leis an aon eastát amháin, seolfar na foirmeacha/an t-iarratas ar ais chugat agus beidh moill ann ar d’iarratas a phróiseáil dá bharr.

Féadfaidh an Rialálaí Carthanas aon scéim arna ceapadh agus arna ceadú faoi na nithe seo a leanas a athrú:

• An Educational Endowments (Ireland) Act 1885, de bhun alt 30 den Acht Carthanas, 1961
• Alt 2 nó alt 4 (scéimeanna corpraithe) den Acht Carthanas, 1973

Ba cheart d’iarratasóirí breathnú ar an reachtaíocht agus ar an scéim i gcomhar lena gcomhairleoirí dlí, agus aird á tabhairt ar na tréimhsí agus na coinníollacha fógra reachtúil a bhaineann leis na scéimeanna sin.  Ní mór d’iarratasóirí mionchur síos a dhéanamh ar an réasúnaíocht is bun leis na leasuithe atá beartaithe, agus aird á tabhairt ar theorainneacha na bhforálacha reachtúla.  Ba cheart d’iarratasóirí gach mionsonra cúlra ábhartha a leagan amach agus cóip ghlan den scéim a uaslódáil, in éineacht le leagan líne deirge ina dtarraingítear aird ar na leasuithe atá beartaithe.  Ba cheart d’iarratasóirí doiciméid tacaíochta, lena n-áirítear comhairle dlí, a uaslódáil, nuair is cuí.

I gcás gur mian le hiarratasóir is carthanas scéim cy-près a leasú nó a chúlghairm (cibé acu a cheap an Rialálaí Carthanas nó Coimisinéirí na dTabhartas agus na dTiomnachtaí Carthanúla d’Éirinn a tháinig roimhe an scéim), ba cheart dó an treoir uainn maidir le scéimeanna cy-près a léamh agus iarratas ar scéim nua cy-près a chur isteach trí ‘Mo Chuntas’, mar atá leagtha amach i rannán 3 thuas.

Tabhair faoi deara nach bhfuil sé de chumhacht ag an Rialálaí Carthanas scéim arna hordú ag an gCúirt a chúlghairm nó a leasú.  Aisghaireadh alt 29(4) den Acht Carthanas, 1961, le héifeacht ón 27 Eanáir 2025 (féach an tAcht Carthanas (Leasú), 2024).

Scéimeanna a Athrú - Treoir Úsáideora (Doiciméad PDF)Cuir Iarratas isteach

Féadfaidh an Rialálaí Carthanas Orduithe Dílseacháin a dhéanamh lena scaoiltear maoin carthanais ó fheidhmiú cúnant dochraideach i léasanna arna ndéanamh de bhun an Leases for Schools (Ireland) Act 1881 agus léasanna eile chun críocha carthanúla i gcás nach eol cé atá i dteideal leas an léasóra nó i gcás nach féidir an duine sin a aimsiú, de bhun alt 6 den Acht Carthanas, 1973 (arna leasú le halt 82 den Acht Carthanas 2009).

Ceanglais le haghaidh Toiliú le Tailte Carthanais a Dhiúscairt de bhun an Achta um Shásamh i leith Foras Cónaithe, 2002, nó an Achta um an gCiste Reachtúil Foras Cónaithe, 2012 - (PDF)

Dearbhú Reachtúil (Doiciméad WORD)

Foirm Iarratais ar Údarú faoin Scéim um Shásamh i leith Foras Cónaithe (Doiciméad WORD)

Tá ceisteanna a fhaighimid go minic leagtha amach thíos. Molaimid an fhaisnéis atá tugtha anseo a léamh i gcomhar leis na príomhrannáin ar na topaicí lena mbaineann.

• Cad é an difríocht idir diúscairtí a dhéantar faoi alt 34(1)(a) agus diúscairtí a dhéantar faoi alt 34(2) den Acht Carthanas, 1961?

  Tríd is tríd, déantar in alt 34 socrú do dhá chás ar leith i ndáil le diúscairtí maoine carthanais:

  • foráiltear le halt 34(1) do mhaoin carthanais a aistriú chuig ceannaitheoir ar mhargadhluach iomlán

  agus

  • foráiltear le halt 34(2) do mhaoin a aistriú chuig carthanas cláraithe eile le haghaidh cuspóir carthanúil difriúil ar luach ar lú é ná margadhluach iomlán

  Agus diúscairtí á ndéanamh faoi alt 34(1), ní mór a léiriú go mbeidh siad ina mbuntáiste don charthanas trí dhoiciméid chuimsitheacha a sholáthar maidir le luach na maoine agus maidir leis an ngníomhaíocht margaíochta.  Ní mór a léiriú go bhfuil margadhluach oscailte iomlán á fháil.

  Is ar luach ainmniúil, nó ar luach ar lú é ná margadhluach iomlán, a dhéantar diúscairtí faoi alt 34(2). Ní ceadmhach diúscairtí den sórt sin a dhéanamh ach amháin i gcás go mbeidh aistriú nó diúscairt eile á dhéanamh nó á déanamh ag carthanas chuig carthanas cláraithe eile le haghaidh cuspóir carthanúil difriúil, ar cuspóir é a chuireann leas an phobail ar aghaidh. Féadfaidh sé an cuspóir carthanúil céanna le cuspóir carthanúil an charthanais is aistreoir a bheith aige nó cuspóir carthanúil eile a bheith aige. Tá feidhm aige sin maidir le haistrithe le héifeacht ón 27 Eanáir 2025, tar éis athrú a dhéanamh ar an dlí (féach an tAcht Carthanas (Leasú), 2024).

  I gcás nach mbeidh sé de chumhacht ag carthanas diúscairt a dhéanamh i leith alt 34(1), agus i ngach cás a bhaineann le halt 34(2), ní mór don charthanas údarú a fháil ón Rialálaí Carthanas.

• Má leasaíonn carthanas a dhoiciméad rialaithe chun Cumhacht Díola a chur ar áireamh ann, an mbeidh feidhm ag an gcumhacht nua sin maidir le maoine a cheannaigh an carthanas roimh an leasú?

  Ní bheidh. Mura raibh Cumhacht Díola ag carthanas tráth a cheannaigh sé maoin a mbeartaíonn sé í a dhíol, ní bheidh aon fheidhm ag an gCumhacht Díola nua maidir leis an maoin sin. Ceanglaítear údarú a fháil ón Rialálaí Carthanas i leith gach maoine a ceannaíodh sular cuireadh an Chumhacht Díola leis an doiciméad rialaithe.

• Más rud é go bhfuil Cumhacht Díola ag carthanas faoina dhoiciméad rialaithe ach go sealbhaíonn sé maoin ar ina leith a rinne an Rialálaí Carthanas (nó Coimisinéirí na dTabhartas agus na dTiomnachtaí Carthanúla d’Éirinn roimhe sin) ordú lenar ceapadh iontaobhaithe nua, ar ordú é lenar cuireadh srian ar theideal, an gceanglófar ar an gcarthanas údarú a fháil ón Rialálaí Carthanas?

  I bhformhór na gcásanna ina gceapann an Rialálaí Carthanas (nó inar cheap Coimisinéirí na dTabhartas agus na dTiomnachtaí Carthanúla d’Éirinn roimhe sin) iontaobhaithe nua faoi alt 43 den Acht Carthanas, 1961, cuirtear, nó cuireadh, srian ar áireamh san ordú ceapacháin agus iontráiltear, nó iontráladh, an srian sin mar thoirmeasc ar an teideal maoine mar a leanas:  

  “AGUS DEARBHAÍTEAR LEIS SEO go mbeidh an Ceapachán agus an Dílsiú a dhéantar leis an nGníomhas seo faoi réir an choinníll shainráite nach ndéanfaidh an tIontaobhaí aon diúscairt maoine carthanais (mar a mhínítear le halt 34(6) den Acht Carthanas, 1961) gan toiliú i scríbhinn roimh ré ón Údarás Rialála Carthanas.”

  Ós rud é nach sáraítear leis an gCumhacht Díola sa doiciméad rialaithe aon srian sainráite ar theideal, ní mór don charthanas iarratas ar údarú a dhéanamh roimh ré má bheartaíonn sé leas sa mhaoin a dhíol nó a dhiúscairt ar shlí eile.

• An bhféadfaidh Iontaobhaithe Carthanais maoin a dhíol lasmuigh den mhargadh, gan aon ghá le hí a fhógairt ar an margadh oscailte?

  Is gá gur phróiseas láidir a bheadh i bpróiseas an Rialálaí Carthanas le haghaidh iarratais ar dhíol a údarú. Is fíor sin go háirithe i leith idirbhearta a bheartaítear a dhéanamh lasmuigh den mhargadh, mar gheall ar an mbaol go bhféadfaí sócmhainní carthanais a chailleadh.

  Tríd is tríd, ar mhaithe le trédhearcacht agus ar mhaithe lena léiriú go bhfuil carthanas ag fáil luach iomlán ar a shócmhainní, b’fhearr go ndíolfaí maoin carthanais ar an margadh oscailte tar éis feachtas margaíochta agus próiseas iomaíoch tairisceana/idirbheartaíochta a sheoladh. Ba cheart d’iontaobhaithe carthanais a chinntiú go bhfaighidh siad comhairle ghairmiúil sula mbreithneoidh siad a mhalairt a dhéanamh. I gcomparáid le hiarratais eile, is troime na ceanglais dhoiciméadacha le haghaidh iarratais ar idirbhearta maoine carthanais a dhéanamh lasmuigh den mhargadh. Is mó grinnscrúdú a dhéantar orthu freisin. Is féidir go mbeidh próiseas níos faide i gceist le hiarratais den sórt sin, rud a sháróidh aon tairbhí a bhraitear a bheith ag baint le maoin a dhíol lasmuigh den mhargadh. Féadfaidh an Rialálaí Carthanas ceanglas a chur ar charthanas maoin a thairiscint ar an margadh oscailte i gcás nach mbeidh sé sásta le coinníollacha nó imthosca an díolacháin bheartaithe.

• Cé na coinníollacha a fhéadfaidh an Rialálaí Carthanas a fhorchur i leith díolachán beartaithe?

  Féadfaidh an Rialálaí a ordú go ndéanfaí athruithe ar na coinníollacha díola, mar shampla an praghas ceannaigh, margú na maoine, nó úsáid na bhfáltas ón díolachán. Moltar do chomhairleoirí dlí de chuid carthanais nach bhfuil Cumhacht Díola éifeachtach acu coinníoll cuí a chur ar áireamh sa Chonradh i gcomhair Díolacháin, ar coinníoll é lena gceadófar don charthanas an conradh a athrú nó a chealú i gcás go dtabharfar údarú faoi réir coinníollacha nó nach ndeonófar údarú.

• An bhfuil sé cinnte go n-údaróidh an Rialálaí Carthanas an díolachán fad a dhéantar iarratas chuige?

  Níl. Breithníonn an Rialálaí Carthanas gach iarratas ar a fhiúntas féin agus de réir fhorálacha alt 34 den Acht Carthanas, 1961, agus de réir reachtaíocht eile is infheidhme.

• Cad is gá dom a dhéanamh i gcás go dtiocfaidh laghdú ar an líon iontaobhaithe ar theideal?

  • Iontaobhaithe nua a cheapadh sula margófar an mhaoin lena díol, de réir dhoiciméad rialaithe an charthanais;
  • Na doiciméid ábhartha a ullmhú agus am a chur i leataobh chun iarratas alt 43 a dhéanamh chuig an Rialálaí Carthanas ar iontaobhaithe nua a cheapadh, más gá déanamh amhlaidh sna himthosca;
  • Ná déan díolachán a mhargú ná a chomhaontú ach amháin tar éis an teideal a thabhairt cothrom le dáta agus tar éis na hiontaobhaithe nua a chur le Clár Carthanas an Rialálaí Carthanas.

• Cé a dhéanann cinneadh i ndáil le hiarratais ar mhaoin a dhíol?

  Déanann Bord an Rialálaí Carthanas cinntí tar éis iarratais a athbhreithniú agus a bhreithniú. Is gnách go mbíonn naoi gcruinniú ag an mBord gach bliain. Léigh an rannán maidir leis an bPróiseas Iarratais.

• Cé na daoine nach mór dóibh na foirmeacha a shíniú?

  Sa chleachtas, ní mór do dhá dtrian ar a laghad d’iontaobhaithe an charthanais chláraithe an fhoirm iarratais a shíniú thar ceann an charthanais chláraithe (féach alt 55 den Acht Carthanas, 1961, freisin). Más rud é gur iontaobhaí carthanais de chuid an charthanais chláraithe agus oifigeach de chuid na cuideachta sealbhaíochta maoine araon é/í duine aonair, is féidir go mbeidh ar an duine sin an fhoirm a shíniú faoi dhó (á chur in iúl go soiléir cén cháil ina bhfuil sé/sí ag síniú). Ní leor don chuideachta shealbhaíochta maoine, agus don chuideachta sin amháin, an t-iarratas a dhéanamh. Seolfar ar ais aon fhoirmeacha iarratais nach bhfuil sínithe i gceart thar ceann an charthanais chláraithe, rud a mhéadóidh an t-aga próiseála.

• Cá mhéad cóip de na foirmeacha is gá a chur isteach?

  Is gá dhá chóip de na foirmeacha sínithe le haghaidh díolachán a údarú a chur isteach, agus sínithe bunaidh dúigh fhliuch ar an dá cheann díobh.

• Tá ábhar imní agam faoi mhaoin carthanais a mbeartaítear í a dhíol nó a díoladh cheana féin nó faoin dóigh a mbíonn maoin carthanais á húsáid. Cad is féidir liom a dhéanamh?

  Féach an nóta faisnéise.

• An bhfuil sé cuí d’ionadaithe pearsanta dlíthiúla nó dá gcomhairleoirí dlí teagmháil a dhéanamh le carthanais ar tairbhithe uachta iad, i gcás gur tháinig deacracht chun cinn i ndáil leis an uacht sin sula ndearnadh iarratas chuig an Rialálaí Carthanas?

  Braitheann an freagra ar an gceist sin ar na himthosca agus ar an dóigh ar tháinig an deacracht i ndáil leis an uacht a riar chun cinn. Agus aird á tabhairt ar na dualgais atá ar ionadaí pearsanta dlíthiúil eastát a riar, b’fhiú barúlacha nó comhaontú i bprionsabal a fháil ar dtús ó aon charthanas agus ó aon daoine eile ar tairbhithe de chuid an eastáit iad agus a mbeidh tionchar ag an gcineál gníomhaíochta atá beartaithe orthu. Ba cheart cóipeanna de gach comhfhreagras ábhartha a sholáthar in éineacht leis an Dearbhú Reachtúil. Ba cheart aird a thabhairt ar chostas aon teagmhála den sórt sin agus ar luach foriomlán an eastáit/na tiomnachta carthanúla lena mbaineann.

• Conas is féidir liom tagairt a dhéanamh do charthanais eile i m’iarratas?

  Má áirítear le d’iarratas ceist a bhaineann le hainm, tuairisc nó stádas aon eagraíochta carthanúla nó aon iontaobhais charthanúil, ba cheart duit an Clár Carthanas a chuardach agus aon charthanais chláraithe a bhfuil baint acu le d’iarratas a shainaithint go soiléir trí thagairt a dhéanamh dá nUimhir Charthanais Chláraithe.  Mar aon le carthanas a chuardach de réir ainm ar an gClár Carthanas, is féidir leat carthanas cláraithe a chuardach de réir aitheantóirí eile freisin, lena n-áirítear a uimhir leis an Oifig um Chlárú Cuideachtaí, más cuideachta é, agus a uimhir rolla, más scoil é. 

  Aitheantóir eile a d’fhéadfadh cabhrú leat stair aon charthanais a rianú is ea a uimhir charthanais, má shealbhaíonn an eagraíocht díolúine charthanúil chánach faoi láthair nó má shealbhaigh sí díolúine charthanúil chánach roimhe sin.  Tabhair faoi deara nach dtaispeántar uimhreacha carthanais ar an gClár Carthanas.  Ba cheart duit teagmháil a dhéanamh leis na Coimisinéirí Ioncaim má tá ceist agat maidir le cé acu atá nó nach bhfuil uimhir charthanais ag eagraíocht faoi láthair nó maidir le cé acu a bhí nó nach raibh uimhir charthanais aici roimhe sin.

• Cén tairbhe a bhaineann iontaobhaithe carthanais nó seiceadóirí as gníomhú de réir tuairim nó comhairle a eisíodh faoi shéala an Rialálaí Carthanas de bhun alt 21 d’Acht 1961?

  Faoi réir na gcoinníollacha agus na bhforálacha atá leagtha amach in alt 21 d’Acht 1961, déanfar aon iontaobhaí nó aon duine eile a ghníomhaíonn de réir tuairim nó comhairle ón Rialálaí Carthanas a shlánú a mhéid a bhaineann lena f(h)reagracht féin as an iontaobhas atá i gceist.

• Cad ba cheart dom a dhéanamh má tá bronntanas do charthanas Éireannach ar áireamh in uacht?

  Má tá bronntanas do charthanas ar áireamh in uacht, ba cheart an bronntanas sin a thabhairt don charthanas sin. Ní mór duit an Oifig Phrobháide, an carthanas agus an Rialálaí Carthanas a chur ar an eolas faoin mbronntanas. Ba cheart duit an Clár poiblí Carthanas a chuardach chun a shainaithint cén carthanas cláraithe ar cheart an bronntanas a íoc leis agus ba cheart duit comhairle dlí a fháil chun cabhrú leat é sin a dhéanamh.

• Cad ba cheart dom a dhéanamh má chruthaítear le huacht iontaobhas carthanúil nua?

  Má chruthaítear le huacht iontaobhas carthanúil nua, ba cheart duit comhairle dlí a fháil. Foghlaim conas carthanas nua a chlárú ar ár suíomh Gréasáin.

  Má bhunaítear le huacht iontaobhas carthanúil nua, tá dualgais ar na hiontaobhaithe freisin mionsonraí an iontaobhais a chothabháil agus a chomhdú ar an gClár Lárnach um Úinéireacht Thairbhiúil Iontaobhas trí shuíomh Gréasáin na gCoimisinéirí Ioncaim. Tá tuilleadh faisnéise ar fáil faoin gceannteideal “Iontaobhais Charthanúla” ar an rannán Ceisteanna Coitianta dár suíomh Gréasáin. Níl an Rialálaí Carthanas freagrach as an gClár Lárnach um Úinéireacht Thairbhiúil Iontaobhas.

• Cad ba cheart dom a dhéanamh má fhágtar le huacht tiomnacht charthanúil le haghaidh Aifrinn a léamh?

  Ba cheart duit an Clár Carthanas a chuardach ar ár suíomh Gréasáin agus iarraidh ar an tairbhí ainmnithe a shainaithint cén carthanas cláraithe ar cheart an bronntanas a íoc leis. Ba cheart duit mionsonraí faoi sin a chur ar áireamh ar an bhfoirm tiomnachta carthanúla.